De huidige maatschappij ontwikkelt zich en verandert in rap tempo. Globalisering, technologische vooruitgang en veranderende sociale normen hebben invloed op verschillende aspecten van ons leven. Deze snelle veranderingen vragen om een aanpassingsvermogen van ons, om in het beeld te passen dat de maatschappij van ons verwacht. Het gevaar bestaat dat we te midden van deze veranderingen, onze christelijke identiteit verwaarlozen en onbewust links laten liggen. Hoe kan ik veranderen op zo’n manier dat ik mijn christelijke identiteit weet te behouden in deze maatschappij? Hoe kunnen we leren van Bijbelse personages die hun leven op positieve wijze hebben veranderd, of juist hun identiteit hebben weten te behouden? In onderstaand artikel hopen we je inzichten te geven in gedragsverandering, en manieren aan te reiken die je kunt toepassen op je eigen leven.
Vaak zijn we ons niet bewust van ons (negatief) gedrag. Dat komt mede doordat een bepaald type gedrag als ‘normaal’ wordt bestempeld in de maatschappij. Het ontdekken en veranderen van gedrag is niet eenvoudig, omdat het bestaat uit diepgewortelde gewoontes waar we ons comfortabel bij voelen. Het doorbreken hiervan vergt een mate van zelfreflectie, bewustzijn en motivatie. Daarnaast is volharding een vereiste, omdat je op korte termijn geen verandering zult merken. Het model van gedragsverandering, beschreven door Prochaska en DiClemente, bestaat uit zes stadia die men doorgaans ervaart bij het aanpassen van hun gedrag:
- Voorbeschouwing (precontemplatiefase): de persoon is zich niet bewust van het probleem of de noodzaak om te veranderen
- Overpeinzing (contemplatiefase): de persoon begint zich bewust te worden van het probleem en overweegt te veranderen
- Besluitvorming (voorbereidingsfase): de persoon begint actief te plannen om te veranderen
- Actiefase: de persoon neemt actie om te veranderen.
- Volhouden of consolidatiefase: de persoon onderhoudt het nieuwe gedrag en probeert het in stand te houden
- Terugval: de persoon kan terugvallen in oude gewoonten
Het model benadrukt dat gedragsverandering een geleidelijk proces is, dat ondersteuning op verschillende punten vereist.
Als we het vanuit een christelijk perspectief benaderen, zien we dat het doel van gedragsverandering diepgaand verbonden is met de zoektocht naar verlossing. David de psalmist liet in Psalm 51 als geen ander zien hoe bewust hij zich was van zijn zonden en de mate van berouw. We leren hiervan dat het belangrijk is om regelmatig te reflecteren op ons gedrag. Zoals David in de Psalm God vraagt om een zuiver hart in hem te scheppen, dienen wij Gods begeleiding te vragen om ons bewust te maken van de noodzaak tot verandering.
Een representatief voorbeeld van gedragsverandering is de transformatie die Sint Mozes de Sterke heeft doorgemaakt. Door het model van gedragsverandering van Prochaska en DiClemente naast de transformatie te leggen van Sint Mozes de Sterke, kunnen we zijn gedragsverandering inzichtelijk maken en dit ook op onze eigen levens toepassen.
Als beruchte roversleider uit de vierde eeuw, toonde Mozes de Sterke geen enkel besef van zijn gruwelheden. Als we kijken naar het model van gedragsverandering, bevond hij zich overduidelijk in de precontemplatiefase. Hij sloeg op de vlucht en belandde per toeval in het klooster, waar hij in aanraking kwam met het ascetische leven van de monniken en hun gedrag. Er werd hem een spiegel voorgehouden die zijn ogen openden, waardoor hij besefte dat gedragsverandering noodzakelijk was. Mozes zat nu in de contemplatiefasie.
Ondanks het besluit (voorbereidingsfase) om zich te laten dopen en een streng ascetisch leven te leiden vol vasten en gebed, ging de daadwerkelijke transformatie tijdens de consolidatiefase niet vanzelfsprekend. Mozes, ijverig in alles wat hij deed, raakte gefrustreerd en ontmoedigd bij het besef dat hij geen perfectie wist te bereiken als monnik. Sint Isidorus, abt van het klooster, nam broeder Mozes mee naar het dak en samen keken ze naar de eerste zonnestralen die over de horizon kwamen. Sint Isidorus zei: “Alleen langzaam verdrijven de zonnestralen de nacht en luiden zo een nieuwe dag in, en op dezelfde manier wordt men slechts langzaam volmaakt.” Hieruit maken we op dat gedragsverandering een proces is van vallen, opstaan en groeien.
Het verhaal van Sint Mozes de Sterke illustreert een opmerkelijke, spirituele transformatie. Aanvankelijk betrokken bij gewelddadige activiteiten zoals roven en doden, onderging hij een diepgaande spirituele ontwikkeling binnen het klooster. Zijn gedrag en levenswijze werden een inspiratie voor vele monniken. Opvallend is zijn verandering van een gewelddadige levensstijl naar een leven zonder geweld. Tot het eind van zijn leven bleef Mozes standvastig in zijn geloof. Bij een aanval op het klooster ontving hij de rovers met open armen in plaats van zich te verzetten, wat leidde tot zijn martelaarschap. Dit benadrukt zijn vermogen om lief te hebben en te vergeven, zelfs in moeilijke omstandigheden welke tot de dood van het lichaam leiden.
Dit verhaal toont aan hoe iemand, ongeacht zijn verleden, een drastische verandering kan ondergaan door oprechte bekering. Het illustreert Gods oneindige genade en de mogelijkheid van een nieuw begin voor iedereen die oprecht zoekt naar verandering. Sint Paulus zegt: “Want allen hebben gezondigd en missen de heerlijkheid van God.” – Romeinen 3:23. Door deze vers worden we eraan herinnerd dat we allen zondigen en hierdoor de heerlijkheid van God missen. Verandering en bekering begint altijd bij jezelf. Het erkennen van zonden is de eerste stap naar het nemen van verantwoordelijkheid. Daarnaast dienen we ons te realiseren dat verandering geleidelijk plaatsvindt, en dat verandering zonder God nooit zijn vruchten zal afwerpen.
Daniël en Jozef zijn exemplarische voorbeelden als we het hebben over identiteitsbehoud in een veranderende maatschappij. Jozef heeft als geen ander grote onrecht gekend. In Egypte vluchtte hij van de zonde toen de vrouw van Potifar hem probeerde te verleiden. Als knecht wist hij dat de gevolgen desastreus konden zijn, maar hij wilde niet wijken van Gods pad. Hij werd vals beschuldigd en jarenlang gevangen genomen. Hij bezweek echter geen moment en bleef standvastig in zijn christelijke normen en waarden. Hoe vaak zijn we geneigd om een dubieuze beslissing te nemen of uitspraak te doen, puur om beter voor de dag komen of ons straatje schoon te vegen? Jozef, overladen met de heerlijkheid die God hem gaf, twijfelde geen moment. Later werd Jozef raadsman van de Farao en belandde in een omgeving vol macht en rijkdom. Desondanks vestigde hij altijd de hoop op God, en lieten rijkdom en wereldse schatten hem niet wankelen. Ook heeft hij geen moment bedacht om wraak te nemen op zijn broers om wat zij hem hebben aangedaan. Jozef is een voorbeeld van zelfopoffering, vergeving en standvastigheid in het geloof.
We leren uit dit verhaal dat we in ons leven continu te maken krijgen met obstakels, kansen en uitdagingen. Zolang we vervuld zijn met de Heilige Geest, onze hoop gevestigd hebben op God en handelen in Gods vreze, zal onze christelijke identiteit niet vervagen en zullen wij niet wankelen. Jozefs verhaal resulteert in verzoening en eenheid in de familie, die eerder juist was verdeeld door haat en jaloezie. Zo leren we dat een leven met God ook stabiliteit brengt in onze omgeving.
Het boek Daniël uit de Bijbel toont de onderdrukking die Daniël en zijn drie vrienden ondervonden door koning Nebukadnézar. Deze koning maakte een grote, gouden beeld van zichzelf en dwong iedereen om het te aanbidden en ervoor te knielen. Wie dat niet deed, zou levend verbrand worden in een vuuroven. De vrienden Sadrach, Mesachen Abéd-nego weigerden het gouden beeld te aanbidden, ondanks de gevolgen. Geketend werden de vrienden in een extra verhitte vuuroven geworpen. Tot grote verbazing van de koning zag hij de vrienden ongedeerd en vrij rondlopen, met temidden van hen een vierde persoon. Hij omschreef de vierde persoon als ‘een zoon der goden’.
De vrienden bezweken niet onder de druk van de maatschappij en vestigden alle hoop op God, die bij hen was te midden van de vuuroven. “Nebukadnézar antwoordde en zeide: Geloofd zij de God van Sadrach, Mesach en Abéd-Nego, Die Zijn engel gezonden, en Zijn knechten verlost heeft, die op Hem vertrouwd hebben, en des konings woord veranderd, en hun lichamen overgegeven hebben, opdat zij geen god eerden noch aanbaden, dan hun God. Daarom wordt door mij een bevel uitgevaardigd dat elk volk, elke natie of taal die lasterlijke dingen zegt over de God van Sadrach, Mesach en Abéd-Nego, in stukken zal worden gehouwen en dat zijn huis tot een mesthoop zal worden gemaakt, want er is geen andere god die zo redden kan.” – Daniel 3:28-29. Door het vasthouden aan hun identiteit en geloof, werden ze verlost en brachten ze Gods woord over naar hun hele omgeving. Puur door hun geloof en daden. Dit verhaal laat zien dat diepgeworteld geloof en het praktiseren ervan, indruk maakt. Als iets wordt geaccepteerd door de omgeving en wordt beschouwd als normaal, betekent het niet dat deze norm vanzelfsprekend ook voor ons christenen moet gelden.
In dit artikel hebben we de uitdagingen van onze snel veranderende maatschappij besproken, en de impact hiervan op onze christelijke identiteit. We hebben geconstateerd dat gedragsverandering een complex proces is, maar dat het cruciaal is om een stabiele christelijke identiteit te behouden te midden van een veeleisende maatschappij. Het model van gedragsverandering, geïllustreerd door Prochaska en DiClemente, biedt inzicht in de geleidelijke stappen die nodig zijn voor transformatie. De bewustwording van ons gedrag in deze samenleving waarbij normen en waarden continu bijgeschaafd worden, is van essentieel belang. Alleen door die bewustwording kunnen we ons gedrag op zo’n manier aanpassen dat we onze christelijke identiteit niet verliezen en niet meegaan met foutief gedrag. Door te reflecteren op Bijbelse figuren en heiligen hebben we geleerd dat zelfreflectie, bekering en volharding essentieel zijn voor transformatie. Zowel het verhaal van Jozef als die van de vrienden van Daniel, illustreert hoe vasthouden aan het geloof, te midden van druk en tegenstand, tot verlossing leidt. Ook toont het diepgewortelde geloof en behoud van christelijke identiteit verzoening, en de mogelijkheid om anderen te inspireren en Gods woord te verspreiden.